Και η αθεΐα έχει τα όριά της

Φεβρουαρίου 18, 2012 από amoustakis (Athanasios Moustakis' blog)

Το 2007 μεταφράσθηκε και τέθηκε σε κυκλοφορία στην ελληνική αγορά το βιβλίο του, αυτοπροσδιοριζόμενου ως άθεου, καθηγητή της Οξφόρδης Richard Dawkins με τον πομπώδη τίτλο «Η περί Θεού Αυταπάτη» (Εκδ. Κάτοπτρο).

Η εντύπωση που μου προκάλεσε, το πολυδιαφημισμένο βιβλίο, ήταν ότι ο συγγραφέας έχει πλήρη άγνοια της έννοιας της Εκκλησίας, όπως αυτή διασώζεται στην Ορθοδοξία, και ότι η εικόνα που έχει για το χριστιανισμό προέρχεται πλήρως από τη δυτική, αλλοιωμένη εκδοχή του.

Στις 450 σελίδες του ελληνικού κειμένου όχι μόνο δεν υπάρχει καμία αναφορά στην Ορθόδοξη Εκκλησία και παράδοση, αλλά ο αναγνώστης αποκομίζει την εντύπωση ότι ούτε κάν την γνωρίζει. Το ύφος του συγγραφέα είναι έντονα ειρωνικό και συχνά η γραφίδα του οδηγείται σε δογματικές υπεραπλουστεύσεις, παρέχοντας την εντύπωση ότι τα στοιχεία απλώς επιβεβαιώνουν τις, εκ των προτέρων διαμορφωμένες, απόψεις του.
Τις τελευταίες ημέρες, μετά από προτροπή του φίλου Γ. Μπάρλα, είχα τη χαρά να διαβάσω το, εντελώς διαφορετικό, κείμενο του Terry Eagleton με τίτλο «Λογική, Πίστη και Επανάσταση. Στοχασμοί γύρω από την περί Θεού διαμάχη. Μία ριζοσπαστική και νηφάλια απάντηση στην «Περί Θεού αυταπάτη»» (Εκδ. Πατάκη), το οποίο αποτελεί την καταγραφή μίας σειράς διαλέξεων του συγγραφέα στο πανεπιστήμιο Γέηλ τον Απρίλιο του 2008.
Τα θετικά στοιχεία του είναι πραγματικά πολλά. Η κριτική του απέναντι στη θρησκεία είναι καλύτερα ισσοροπημένη, πιο δίκαιη, δείχνει βαθύτερη γνώση της χριστιανικής διδασκαλίας και θεμελιώνεται με πολλά επιχειρήματα.
Ο Τ. Eagleton ασκεί έντονη κριτική στα λογικά, αλλά κυρίως στα ηθελημένα κενά που εντοπίζονται στο έργο του R. Dawkins, όπως για παράδειγμα στο ότι ο τελευταίος συστηματικά αποφεύγει να κρίνει το καπιταλιστικό σύστημα και τις αδυναμίες του, τις οποίες δεν παραλείπει, σε κάποιες τουλάχιστον περιπτώσεις, να αποδώσει στις διάφορες θρησκείες.

Ούτε ο Τ. Eagleton μπορεί να ισχυριστεί ότι γνωρίζει επαρκώς την ορθόδοξη παράδοση, αλλά κατά έναν περίεργο τρόπο, θα λέγαμε διαισθητικά, συχνά προσεγγίζει ορθόδοξες θέσεις στις αναλύσεις του. Η θεολογική του παιδεία φαίνεται να προέρχεται από τον, μάλλον αντιπαθή σε αυτόν, χώρο του Ρωμαιοκαθολικισμού, ενώ οι αναφορές του στον ευρύτερο προτεσταντικό κόσμο δείχνουν ότι γνωρίζει τον τρόπο με τον οποίο αυτός έχει «ζυμωθεί» με το δυτικό πολιτικό και οικονομικό σύστημα.
Αν και δεν κάνει με σαφήνεια τη διάκριση ανάμεσα στη θρησκεία, ως ανθρώπινο δημιούργημα, και στην Εκκλησία, ως θεανθρώπινο οργανισμό, σημειώνει ότι ο άνθρωπος, αφού απομακρύνθηκε από την χριστιανική διδασκαλία, αναζητά ποικίλα υποκατάστατα του υπερβατικού. Ανάμεσα σε αυτά πρέπει να περιλάβουμε εκτός από την τέχνη, την ψυχανάλυση, την οικολογία, και τη δυτική μηχανιστική αντίληψη περί Θεού. Η αντίληψη αυτή εκφράζεται ξεκάθαρα και στην αμερικανική λογική ότι ο Θεός είναι ευχαριστημένος με τους πολέμους των ΗΠΑ ενάντια σε όσους λαούς διαφωνούν ή έχουν άλλη στάση απέναντι στη ζωή.
Σχολιάζει αρνητικά την κατά γράμμα ερμηνεία και κατανόηση της Αγίας Γραφής, η οποία έχει επικρατήσει στη δύση και, πρέπει να τονίσουμε ότι, είναι υπεύθυνη για πολλά από τα προβλήματα που εντοπίζονται στις σχέσεις των σύγχρονων κοινωνιών με την Αγία Γραφή.
Εντυπωσιακή είναι η παρατήρησή του ότι σκοπός μίας θρησκείας δεν πρέπει να είναι η φυγή των μελών της από τον κόσμο, με στροφή του ενδιαφέροντός τους αλλού, αλλά η μεταμόρφωση του ίδιου του κόσμου, κάτι που μόνο η ορθόδοξη Εκκλησία επαγγέλεται και προσφέρει μέσα από τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, όπως αυτό γνωρίζεται στα μυστήριά της.
Δε διστάζει να ασκήσει έντονη και συνεχή κριτική στον φιλελευθερισμό και στην εσφαλμένη αντίληψη ότι είναι ικανός να προσφέρει λύση στα προβλήματα της ανθρωπότητας.
Μία παρατήρηση που κατά κυριολεξία βγαίνει έξω από τα όρια κάθε τύπου πολιτικής ορθότητας, είναι ότι «το ευαγγελικό κήρυγμα που δεν αποτελεί σκάνδαλο για κάθε πολιτικό καθεστώς είναι άχρηστο». Η φράση αυτή δεν μπορεί παρά να μας θυμίσει το «πειθαρχεῖν δεῖ Θεῷ μᾶλλον ἢ ἀνθρώποις» των αποστόλων προς τις ιουδαϊκές αρχές, όπως καταγράφεται στο βιβλίο των Πράξεων (5:29).

Είναι πραγματικά παρήγορο ότι υπάρχουν κείμενα που πλησιάζουν με σοβαρότητα και κριτικό πνεύμα τη χριστιανική πίστη και αποτελούν αφορμή για διάλογο και παρουσίαση των ζωογόνων αληθειών του ευαγγελίου στην εποχή μας. Βέβαια, η αλήθεια της Εκκλησίας δεν προσφέρεται μέσα από το διάλογο, αλλά μέσα από τα μυστήρια. Για να προσεγγίσει όμως κάποιος τα μυστήρια πρέπει να μάθει για την πίστη μας, να γνωρίσει τη διδασκαλία της και να την ασπαστεί. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντική η συμβολή τέτοιων κειμένων, κυρίως σε έναν κόσμο ξένο, και στην πραγματικότητα εχθρικό, προς την Αλήθεια του Ευαγγελίου.
Τελικά, η αίσθηση που αποκομίζει ο αναγνώστης του βιβλίου του Τ. Eagleton είναι ότι ακόμη και η δηλωμένη αθεΐα έχει τα όριά της!